Một số điểm mới của Luật HTX năm 2012

Luật Hợp tác xã năm 2012 được Quốc Hội thông qua ngày 20/11/2012, với mục tiêu nhằm khuyến khích sự phát triển mô hình hợp tác xã kiểu mới, đồng thời định hướng phát triển các hợp tác xã hiện có hoạt động theo đúng bản chất hợp tác xã. Vậy so với Luật Hợp tác xã năm 2003 có gì mới. Trong bài viết này ACC sẽ cập nhật cho các bạn Một số điểm mới của Luật Hợp tác xã năm 2012. 

1. Khái niệm hợp tác xã:

Khái niệm HTX được quy định tại khoản 1 Điều 3 Luật hợp tác xã năm 2012: “Hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể, đồng sở hữu, có tư cách pháp nhân, do ít nhất 07 thành viên tự nguyện thành lập và hợp tác tương trợ lẫn nhau trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên, trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ trong quản lý hợp tác xã”.

Một số điểm mới của Luật HTX năm 2012

2. Một số điểm bất cập, hạn chế của Luật hợp tác xã năm 2003.

Luật Hợp tác xã, Liên hiệp hợp tác xã năm 2003 đã đạt được một số kết quả, tạo thuận lợi hơn cho các tổ chức kinh tế tập thể phát triển so với khung pháp luật thời kỳ trước đây, có đóng góp đáng kể trong việc phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã, góp phần vào việc hoàn thiện quan hệ sản xuất, và vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, sau một thời gian thi hành, Luật hợp tác xã 2003 đã bộc lộ những hạn chế, bất cập chủ yếu sau đây:

(i) Chưa thể hiện rõ bản chất tổ chức hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã, sự khác biệt về bản chất giữa tổ chức hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã với doanh nghiệp và với tổ chức xã hội - từ thiện; chưa quan tâm thích đáng nội hàm “hợp tác” của tổ chức hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã; chưa làm thật rõ lợi ích và vai trò người chủ của xã viên khi tham gia hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã, mục tiêu của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã và mối quan hệ giữa nghĩa vụ, trách nhiệm, lợi ích của xã viên và hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã.

• Quy định về quản lý nhà nước đối với hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã còn thiếu, hoặc chưa đủ rõ, cụ thể, hoặc không còn thích hợp.
• Luật Hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã năm 2003 chưa làm rõ tính chất phục vụ xã viên của tổ chức hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã theo tinh thần Nghị quyết số 13 Hội nghị lần thứ 5 Ban chấp hành Trung ương khóa IX.
• Chưa có các chính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã phù hợp với bản chất của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã và phù hợp với hội nhập kinh tế quốc tế, do vậy chưa góp phần thúc đẩy phát triển hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã một cách bền vững.
• Quy định pháp luật về trách nhiệm giám sát, kiểm tra thi hành Luật chưa rõ. Luật chưa quy định rõ trách nhiệm của cơ quan, cá nhân trong việc giám sát, kiểm tra thi hành Luật. Tổ chức triển khai việc giám sát, kiểm tra thi hành Luật bị buông lỏng. Chế tài xử lí vi phạm chưa đủ mạnh để răn đe.

3. Một số điểm mới của Luật Hợp tác xã 2012 so với Luật Hợp tác xã năm 2003.

Luật hợp tác xã 2012 ra đời nhằm mục tiêu: Khuyến khích, tạo điều kiện thúc đẩy phát triển hợp tác xã mới; định hướng phát triển cho các hợp tác xã hiện đang hoạt động theo đúng bản chất hợp tác xã; đáp ứng nhu cầu và lợi ích của xã viên tham gia hợp tác xã; bảo đảm quyền và lợi ích của hàng chục triệu hộ nông dân, hàng chục triệu người tiêu dùng, hộ kinh doanh cá thể, các doanh nghiệp; tăng cường năng lực cạnh tranh của kinh tế hộ gia đình, đặc biệt là kinh tế hộ nông dân và các cơ sở sản xuất, kinh doanh quy mô vừa và nhỏ trong điều kiện cơ chế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế; góp phần cải thiện công bằng xã hội và ổn định kinh tế, chính trị, xã hội; góp phần thực hiện định hướng xã hội chủ nghĩa nền kinh tế thị trường ở nước ta.

Luật HTX năm 2012 về cơ bản phản ánh khá đầy đủ những nội dung trong Luật HTX năm 2003. Tuy nhiên Luật HTX năm 2012 có một số điểm mới khác với với Luật HTX năm 2003 trên một số vấn đề sau:

3. 1.Khái niệm ( bản chất) của hợp tác xã.

Luật HTX 2012 thay thế khái niệm “xã viên” bằng khái niệm “thành viên”. Luật hợp tác xã 2012 quy định số lượng thành viên tối thiểu là 7 và không quy định số lượng tối đa. Luật HTX năm 2012 đã xác định rõ bản chất của HTX đó là “ HTX nhằm đáp ứng  nhu cầu chung của thành viên, trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ trong quản lý hợp tác xã”. Theo Luật HTX năm 2012: Mục tiêu của Hợp tác xã là mang lại lợi ích cho thành viên; “phân phối của HTX chủ yếu theo mức độ sử dụng sản phẩm, dịch vụ của thành viên; theo công sức lao động, phần còn lại chia theo vốn góp”. Bản chất của Hợp tác xã là phục vụ lợi ích của thành viên; còn bản chất của doanh nghiệp là tối đa hóa lợi nhuận, phân phối lợi nhuận của doanh nghiệp chia theo vốn góp. Vì vậy, Luật HTX năm 2012 bỏ quy định “HTX hoạt động như một loại hình doanh nghiệp”

Các quy định nêu trên đã làm rõ bản chất của tổ chức hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã trên những nội dung cơ bản sau đây:

+ Mục tiêu thành lập tổ chức: Mục tiêu của hợp tác xã là đáp ứng nhu cầu chung của thành viên về sản phẩm, dịch vụ, hoặc tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho thành viên một cách hiệu quả hơn so với từng thành viên đơn lẻ không thực hiện được hoặc thực hiện kém hiệu quả trong điều kiện cơ chế kinh tế thị trường. Hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã phải hoạt động hiệu quả và theo đuổi  mục tiêu cao nhất là đáp ứng nhu cầu về sản phẩm, dịch vụ của thành viên.

Trong khi đó, mục tiêu của tổ chức doanh nghiệp (theo Luật doanh nghiệp) là cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho thị trường đại chúng nhằm tối đa hóa lợi nhuận của doanh nghiệp; mục tiêu của các thành viên góp vốn vào doanh nghiệp là để được chia lợi nhuận tối đa theo tỷ lệ vốn góp của mình.

+ Quan hệ sở hữu: Thành viên hợp tác xã vừa là đồng sở hữu vừa là khách hàng sử dụng sản phẩm, dịch vụ của hợp tác xã; đối tượng phục vụ chính của hợp tác xã là thành viên.

Như vậy, Luật 2012 làm rõ hơn bản chất HTX là tổ chức kinh tế thuộc thành phần kinh tế tập thể; quản lý dân chủ, tự chịu trách nhiệm, đồng sở hữu HTX; số lượng tối thiểu 7 thành viên mới được thành lập HTX. Mặc dù Luật không xác định HTX hoạt động như một loại hình doanh nghiệp, nhưng xác định HTX thành lập để hợp tác tương trợ nhau trong sản xuất, kinh doanh. HTX vẫn được thành lập doanh nghiệp trực thuộc, nhưng chỉ khác là khi HTX phát triển đến trình độ cao hơn, có nghĩa là HTX mới thành lập hoặc HTX hoạt động yếu kém thì chưa được thành lập doanh nghiệp trực thuộc. Đối với Liên hiệp HTX, ít nhất 4 HTX mới được thành lập Liên hiệp (thay vì HTX và doanh nghiệp có nhu cầu là có thể thành lập Liên hiệp HTX như Luật HTX 2003)…

3.2.Thành thành viên HTX.

Luật HTX mở rộng cho cả người nước ngoài cư trú hợp pháp tại Việt Nam cũng có thể trở thành thành viên của HTX, bãi bỏ đối tượng cán bộ công chức được tham gia HTX với tư cách là thành viên.

Thành viên của tổ chức doanh nghiệp chỉ là người đồng sở hữu doanh nghiệp; đối tượng phục vụ chính của doanh nghiệp là thị trường đại chúng.

+ Quan hệ kinh tế: Thành viên hợp tác xã góp vốn, đồng thời cam kết sử dụng sản phẩm, dịch vụ của hợp tác xã, hoặc là người lao động trong hợp tác xã.

Thành viên doanh nghiệp, ngoài việc góp vốn, không có ràng buộc khác về kinh tế với doanh nghiệp.

+ Quan hệ phân phối: Thành viên hợp tác xã được hưởng thụ các lợi ích  chủ yếu theo mức độ sử dụng sản phẩm, dịch vụ của hợp tác xã, hoặc được trả lương đối với sức lao động đóng góp cho hợp tác xã và được phân phối thu nhập chia lãi theo vốn góp đối với hợp tác xã được thành lập nhằm mục tiêu tạo việc làm cho thành viên.

Thành viên doanh nghiệp được chia lãi theo tỷ lệ vốn góp.

Sự khác biệt cơ bản giữa hợp tác xã và doanh nghiệp là: Hợp tác xã hướng tới lợi ích chung trong đó từng xã viên được hưởng; doanh nghiệp hướng tới lợi nhuận được chia theo tỷ lệ tham gia góp vốn.

+ Quan hệ quản lý: Thành viên hợp tác xã có quyền biểu quyết trong hợp tác xã ngang nhau, không phụ thuộc mức vốn góp.

Thành viên doanh nghiệp có quyền biểu quyết trong doanh nghiệp theo tỷ lệ vốn góp trong doanh nghiệp.

3.3 phạm vi ưu đãi, hỗ trợ đối với HTX.

Căn cứ Điều 3 Luật HTX 2003. Chính sách của Nhà nước đối với hợp tác xã và Điều 6 Luật HTX 2012. Chính sách hỗ trợ, ưu đãi của Nhà nước

Luật HTX năm 2012 mở rộng hơn phạm vi ưu đãi, hỗ trợ đối với HTX, Liên hiệp HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, diêm nghiệp như: đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng; giao đất, cho thuê đất; ưu đãi về tín dụng, vốn, giống khi gặp khó khăn do thiên tai, dịch bệnh; chế biến sản phẩm.Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp và các loại thuế khác theo quy định của pháp luật về thuế; ưu đãi lệ phí đăng ký hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã theo quy định của pháp luật về phí và lệ phí.

Về đảm bảo của nhà nước đối với HTX ở điều 5 Thêm là “Bảo đảm môi trường sản xuất, kinh doanh bình đẳng giữa HTX, Liên hiệp HTX với các loại hình doanh nghiệp và tổ chức kinh tế khác”.

3.4.Vốn góp

Luật HTX năm 2012 ( điều 17) quy định mức góp vốn tối đa của thành viên khi tham gia HTX không quá 20% vốn điều lệ; Luật HTX năm 2003 ( khoản 2 điều 19) quy định vốn góp tối đa của xã viên không quá 30% vốn điều lệ.

Luật Hợp tác xã năm 2003 không tách bạch và làm rõ được hai loại vốn: Vốn góp xác nhận tư cách thành viên và vốn huy động như là khoản vốn vay từ thành viên phục vụ đầu tư sản xuất, kinh doanh của hợp tác xã. Cùng với việc quy định phân phối thu nhập sau thuế cho thành viên trước hết theo mức vốn góp mà không theo mức độ sử dụng dịch vụ có thể tạo nguy cơ chuyển hợp tác xã dần trở thành tổ chức hướng theo lợi nhuận, không hướng vào đáp ứng nhu cầu của thành viên.

Vốn điều lệ của HTX năm 2012 ( điều 21) có bổ sung điều khoản: 

- Khoản (5) Mức độ thường xuyên sử dụng sản phẩm, dịch vụ; giá trị tối thiểu của sản phẩm, dịch vụ; giá trị tối thiểu của sản phẩm, dịch vụ mà thành viên sử dụng; thời gian liên tục không sử dụng sản phẩm, dịch vụ của HTX nhưng không quá 3 năm, đối với HTX tạo việc làm là không quá 2 năm; 

- Khoản (12) Nội dung hợp đồng dịch vụ giữa HTX với thành viên…

- Khoản(13) việc HTX cung ứng sản phẩm, dịch vụ ra thị trường cho từng lĩnh vực, loại hình do Chính phủ quy định…

Về phân phối thu nhập luật HTX 2012 quy định HTX sau khi hoàn thành nghĩa vụ tài chính với Nhà nước, thu nhập của HTX được phân bổ như sau: (1) Trích lập quỹ đầu tư phát triển không thấp hơn 20%/thu nhập; (2) Trích lập quỹ dự phòng tài chính không thấp hơn 5%/ thu nhập. Phân chia chủ yếu theo mức độ sử dụng sản phẩm, dịch vụ, công sức lao động đóng góp của thành viên đối với HTX, Liên hiệp HTX phần còn lại chia theo vốn góp.( điều 46)

3. 5.Mô hình quản trị điều hành.

Luật HTX năm 2012 sử dụng khái niệm “Hội đồng quản trị” thay khái niệm “Ban quản trị”; “Chủ tịch hội đồng quản trị” thay khái niệm “Trưởng ban quản trị”. Hội đồng quản trị tối thiểu có 03 thành viên, tối đa có 15 thành viên. Khái niệm “Giám đốc” thay khái niệm “Chủ nhiệm”; ngoài khái niệm “Ban kiểm soát” bổ sung khái niệm “Kiểm soát viên”; HTX có 30 thành viên trở lên thì bầu Ban kiểm soát; Ban kiểm soát tối đa có 07 thành viên; nếu HTX có số lượng thành viên ít (dưới 30 thành viên) thì có thể chỉ bầu 01 kiểm soát viên. Khái niệm “đăng ký HTX” thay khái niệm “đăng ký kinh doanh”. Nhiệm kỳ của hội đồng quản trị tối thiểu là 02 năm, tối đa là 05 năm.

Luật HTX năm 2012 quy định rõ ràng và cụ thể hơn về số lượng, quyền và chức năng mô hình quản trị điều hành so với luật HTX 2003.

Việc  hội đồng quản trị triệu tập đại hội thành viên bất thường .

- Ở luật HTX 2003 ( điều 21) Đại hội xã viên bất thường do Ban quản trị hoặc Ban kiểm soát của hợp tác xã triệu tập để quyết định những vấn đề cần thiết vượt quá quyền hạn của Ban quản trị hoặc của Ban kiểm soát.

- Ở luật HTX 2012 có quy định thêm các trường hợp khác ( điều 31)

Hội đồng quản trị triệu tập đại hội thành viên bất thường trong những trường hợp sau đây:

1. a) Giải quyết những vấn đề vượt quá thẩm quyền của hội đồng quản trị;
2. b) Hội đồng quản trị không tổ chức được cuộc họp định kỳ sau hai lần triệu tập;
3. c) Theo đề nghị của ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên;
4. d) Theo đề nghị của ít nhất một phần ba tổng số thành viên, hợp tác xã thành viên.

3. 6 Về tổ chức của HTX và Khai trừ xã viên

Cơ cấu tổ chức của hợp tác xã, Liên hiệp hợp tác xã gồm đại hội thành viên, hội đồng quản trị, giám đốc (tổng giám đốc) và ban kiểm soát hoặc kiểm soát. Theo đó, tổ chức của hợp tác xã, Liên hiệp hợp tác xã thống nhất chỉ có một mô hình. (Luật Hợp tác xã 2003, cho phép chọn 1 trong 2 mô hình tổ chức, gồm: một bộ máy vừa quản lý vừa điều hành - Điều 27; hoặc thành lập riêng bộ máy quản lý và bộ máy điều hành - Điều 28).

Luật HTX 2012 quy định về việc tư cách thành viên, hợp tác xã thành viên bị chấm dứt giống luật 2003 và bổ sung thêm 1 số trường hợp khác như:

- Thành viên, hợp tác xã thành viên không sử dụng sản phẩm, dịch vụ trong thời gian liên tục theo quy định của điều lệ nhưng không quá 03 năm. Đối với hợp tác xã tạo việc làm, thành viên không làm việc trong thời gian liên tục theo quy định của điều lệ nhưng không quá 02 năm;

- Tại thời điểm cam kết góp đủ vốn, thành viên, hợp tác xã thành viên không góp vốn hoặc góp vốn thấp hơn vốn góp tối thiểu quy định trong điều lệ;

Luật Hợp tác xã 2012 bắt đầu có hiệu lực kể từ ngày 01/07/2013 hướng đến tiệm cận dần với bản chất đích thực của hợp tác xã, làm rõ hơn tính ưu việt của hợp tác xã nhằm khuyến khích và phát triển mạnh mẽ mô hình hợp tác xã kiểu mới. Cảm ơn các bạn đã đọc bài viết Một số điểm mới của Luật HTX năm 2012.